Maalfeit

Maalfeit

toneelspel

Jacob Dekker

Personen

Professor Soigné, natuurkundige

Baan, assistent in opleiding

van Geo, rector magnificus

Nomott, voorzitter OR

Harvey, maffia baas

Galen, zijn consigliere

Vrager, hoofd geheime dienst

de Leeuw, zijn chef de bureau

geslacht van de personen is inwisselbaar

scène 1

Soigné, Baan

Soigné Baan, beste jongen, ga zitten! Ik ben blij dat je er bent.

Luister, het gaat om een belangrijke zaak, een zaak die voorrang heeft, een pijnlijke zaak bovendien en hoe eerder we die hebben afgehandeld, hoe beter.

Baan, wat hebben wij niet meegemaakt!

Stormen, rampen, reorganisaties, regeringswisselingen, maar onze samenwerking is altijd voorbeeldig geweest.

Er is nooit een onvertogen woord gevallen, zelfs niet toen ik die usb sticks was kwijtgeraakt en we weer van voren af aan konden beginnen.

Geen klacht, geen zucht heb ik van je gehoord.

Nooit te laat op het werk, nooit te vroeg naar huis, een stuwmeer van vrije dagen heb je opgebouwd omdat je er altijd bent.

Je begrijpt dat mede daarom deze zaak voor mij zo pijnlijk is, zo heel pijnlijk.

Baan, hoe zie jij onze samenwerking?

Baan Als voorbeeldig, en ik hoop die tot in lengte van dagen voort te zetten.

Soigné Ik ben blij dat je erover begint.

Baan Schort er iets aan, professor?

Soigné Welnee, dan was het gemakkelijk.

Ik bedoel, er moet hoe dan ook een eind aan komen.

Je bent ontslagen, opzegtermijn twee maanden, maar het wordt zeer op prijs gesteld  als je vrijwillig vertrekt en afziet van die twee maanden salaris.

Baan Dit overvalt me een beetje.

Soigné De faculteit stelt andere prioriteiten, er is geen plaats meer voor je.

Baan Maar we staan aan het begin van iets groots, professor, ons werk staat op het punt wereldwijd door te breken.

Soigné Nou, dan is het gedaan, en hoog tijd om uit te kijken naar wat anders.

Baan Maar professor, het is mijn werk.

Soigné Verricht onder mijn verantwoordelijkheid.

Baan Wat uw enige bijdrage was.

Soigné Een niet onverdienstelijke, al zeg ik het zelf.

Baan Ik neem mijn handen en mijn hersens mee, als ik vertrek.

Soigné Denk aan het concurrentiebeding!

Baan Dit is het enige dat ik kan.

Soigné Een veelzijdige jongen als jij kan van alles leren.

Baan Het is het enige dat ik wil doen.

Soigné Vaste banen met één beroep zijn verleden tijd, je moet flexibel zijn.

Baan Ik wel, maar de baas niet, die blijft zitten waar die zit.

Soigné Je houding is aanmatigend, je spreekt tegen je superieur, vergeet jezelf niet.

Baan Ik dacht dat wij een team waren.

Soigné Het team is ontbonden.

Baan Door wie?

Soigné Van hogerhand is besloten de beperkte middelen vanaf heden anders aan te wenden.

Baan Het concurrentiebeding is een wederzijdse overeenkomst die vervalt als de werkgever het bedoelde werk niet meer aanbiedt.

Soigné Is dit soms een college rechtsfilosofie?

Wij zijn natuurkundigen, wij zijn superieure geesten, wij bouwen een rekenmachine, dat is ons werk, heel belangrijk werk, dat voorgaat, altijd voorgaat en veel zwaarder weegt dan jouw juridische trucjes.

Baan U bent helemaal nergens zonder mijn inbreng, professor, dat weet u ook wel.

Soigné Daarom ben ik professor, en jij niet, zodat ik blijf als de ondergeschikte, die het werk doet, moet wijken.

Voor het algemeen belang, vergeet dat niet, wij zijn onbelangrijk.

Baan Ik heb vrouw en kind, die zijn wel belangrijk, en ik weiger af te zien van mijn twee maanden salaris.

Soigné Je stelt me enorm teleur, Baan, zo ken ik je niet.

Baan En ik ken u niet.

Soigné Dan hebben we elkaar niets meer te zeggen.

Baan Ik ben voor u gaan werken, want ik wilde geen achterlijke schietspelletjes bouwen om jonge gasten verslaafd te maken aan gamen.

Ik werk hier omdat ik mijn ideeën vorm kan geven, mijn ideeën over informatie als bevrijding van de burgers van mijn land van de bevoogding door hun leiders.

En ik dacht dat u er ook zo over dacht.

Soigné Ik weet van niks, Baan.

Bevrijding van de burgers interesseert mij niet, mijn interesseert een snelle verbinding, gehaaide algoritmes, microprocessors, de hele rataplan verpakt in een doosje van 2 bij 2 mm, in een kubus om het handzaam te maken.

Dat wordt van me verwacht.

Baan U hebt uw doosje. En wat nu?

Soigné De Nobelprijs, wat dacht je dan?

Baan Nobel was de uitvinder van het dynamiet!

Soigné Anders had een ander het wel uitgevonden, Baan, je bent naïef.

Bedankt voor dit gesprek. En ruim je kantoor uit.

Baan En onze computer?

Soigné Die draait ook wel zonder jou.

2e scène

Soigné, van Geo, Nomott

van Geo Professor Soigné, het doet me genoegen u te zien.

Soigné Het genoegen is geheel aan mijn kant, meneer de rector magnificus.

van Geo U kent ongetwijfeld meneer Nomott, voorzitter van de OR.

Nomott Aangenaam, professor.

Soigné Wij hebben een OR?

Nomott Hoe minder men van ons merkt, hoe beter het is.

van Geo Dat geldt ook voor het bestuur.

Soigné Ja, de wetenschappers zelf zijn het gezicht van de universiteit.

van Geo Men hoort tegenwoordig wel andere verhalen.

Nomott Over ijdele bestuurders die publiek geld investeren in riskante aandelen.

Soigné Het moet toch niet gekker worden!

van Geo Maar wij moeten het toch hebben over publiek geld, professor.

Soigné Goed besteed publiek geld.

van Geo Daar ga ik niet over, dat beoordelen ze maar in het parlement.

Soigné Wat weten die lui nou?

van Geo Helemaal niets, maar daarin schuilt een gevaar, ziet u.

Soigné Stemvee is het, wij technocraten vertellen ze wel wat ze moeten stemmen.

van Geo Daarover rijst momenteel ressentiment.

Soigné Dat waait wel weer over.

Nomott Het rommelt in de OR. Voor het eerst in mijn decennialange carrière is er een motie tegen mij ingediend.

Soigné Het is toch niet waar!

van Geo Ik vrees van wel.

Nomott Wij staan onder druk.

Soigné Dan is het tijd voor actie.

van Geo Inderdaad, het is tijd voor actie.

Nomott Voor we verdergaan, professor, u hebt uw naaste medewerker inmiddels ontslagen?

Soigné Hij is vertrokken, maar hij vatte het zeer onsportief op.

Nomott Hij neemt twee maanden salaris mee, plus een riante afvloeiingsregeling.

Soigné Het was hem niet uit zijn hoofd te praten.

Nomott U begrijpt toch wel dat dit zwaar drukt op onze begroting?

Soigné Ik dacht dat u het personeel vertegenwoordigde.

Nomott Sinds wanneer?

van Geo Het is in ieder geval niet naar wens verlopen, professor.

Soigné Is er geen manier om hem aan te pakken?

Nomott Zijn rechten zijn onvervreemdbaar.

van Geo En zijn concurrentiebeding is komen te vervallen omdat u hem hebt ontslagen.

Nomott In plaats van hem te bewegen zelf ontslag te nemen.

Soigné Ik wijs iedere verantwoordelijkheid hiervoor van de hand.

van Geo Hij was uw naaste medewerker, en u had hem niet in de hand.

Nomott Het staat hem thans vrij zijn expertise, opgebouwd door middel van publiek geld, elders te gelde te maken.

Soigné Had ik hem dan in dienst moeten houden?

van Geo U hebt ons in een lastig parket gebracht.

Nomott Er is onrust ontstaan, men spreekt van willekeurige behandeling, de mensen willen weg om hun zakken te vullen.

van Geo Terwijl wij ze hebben geschoold.

Nomott En hun salaris doorbetalen.

van Geo Hoe staat het met het apparaat waaraan u en de heer Baan werkten?

Soigné Dat staat als een huis. Piekfijn in orde. Draait als een lier.

van Geo Dat is mooi, dat is heel mooi.

Nomott Wilt u zeggen dat uw werk is gedaan?

Soigné Precies de reden waarom ik Baan de laan uit heb gestuurd.

van Geo De machine draait ook zonder hem?

Nomott Wie weet ook zonder u?

Soigné Daar hebben we naar gestreefd.

Een voordracht voor de Nobelprijs lijkt mij het minste dat ik heb verdiend.

van Geo De Nobelprijs zelf, misschien wel.

Soigné Daar durf ik wel van te dromen, ja, dat durf ik.

van Geo Het zou onze universiteit tot eer strekken.

Soigné Dat geloof ik graag.

van Geo U beseft dat het project al met al en alles bij elkaar opgeteld een lieve duit heeft gekost?

Soigné Het resultaat is ernaar.

van Geo Om dat resultaat te kunnen uitbaten, is het imperatief dat het copyright aan de alma mater is, en aan niemand anders.

Soigné Ik acht mij ruimschoots beloond met mijn salaris, de Nobelprijs en de eer.

Nomott Eer en Nobelprijs zijn u van harte gegund.

Soigné Die kosten u niets, bedoelt u?

van Geo Luister, professor, nu uw werk is gedaan, zijn we natuurlijk zeer content.

Nomott En als u dat ook bent, is alles geregeld.

Soigné Heren, het copyright is een probleem.

De wetenschap en de techniek staan open voor iedereen en worden beoefend tot nut van het algemeen.

De machine, als het zo mag heten, want het is zowat een levend organisme, verwerkt en verspreidt informatie, regelt geldstromen, verdeelt kapitaal, verheft de mensen door toegang te verschaffen tot cultuur, muziek, literatuur, bibliotheken on line, en dat tegen geringe kosten want betaalt met publiek geld, geproduceerd door mensen die gewoon werken voor hun brood, en niet door aandeelhouders een beursgenoteerde bedrijven.

van Geo U bedoelt dat er geen rechten hoeven te worden betaald door de kopers en gebruikers van deze machine?

Soigné De arbeid is beloond, het weinige materiaal dat erin is verwerkt, wat bijkomende productiekosten, de elektra en de aansluiting.

van Geo Dit is niet helemaal juist.

Nomott Het is zelfs helemaal onjuist.

Soigné Verklaar u nader.

van Geo Het is hier niet de plaats om daarover te discussiëren.

Nomott Het wordt hier namelijk niet bepaald.

van Geo Bepaald is dat het project wordt beëindigd, dat de subsidie wordt ingetrokken en de middelen elders zullen worden aangewend.

Soigné En mijn machine?

van Geo Is niet uw machine.

Soigné Ik heb hem gemaakt!

van Geo Uw medewerker heeft hem gemaakt.

Nomott In opdracht van de overheid, die derhalve het copyright in onvervreemdbaar eigendom bezit.

Soigné En ik dan?

van Geo U wordt verzocht de juiste conclusie te trekken.

Nomott Het goede voorbeeld te geven.

Soigné Hoe dan?

van Geo Ontslag aan te vragen, dat u vervolgens eervol zal worden verleend.

Nomott Waardoor het concurrentiebeding onverkort van kracht blijft.

Soigné Ontslag nemen? Maar dan verlies ik mijn twee maanden salaris, mijn afvloeiingsregeling, mijn recht op een uitkering.

van Geo Het is jammer.

Nomott U, als man van de wetenschap, dient erop te vertrouwen dat er ergens in deze enorme maatschappij een plaatsje voor u is.

Soigné Ik heb Baan, mijn naaste medewerker, een hoogbegaafde technicus, een trouwe collega, ontslagen, voor u, hoe denkt u dat ik mij daaronder voel?

van Geo Niet over gevoelens beginnen, dit is een technische en juridische aangelegenheid.

Nomott Baan was deloyaal, we verwachten van u dat u het anders doet.

Soigné Ik ben getrouwd, ik heb opgroeiende kinderen. Dit kan toch niet zomaar?

van Geo Iedereen is getrouwd en heeft opgroeiende kinderen.

Nomott Dat is niet relevant.

van Geo De universiteit heeft betaald, het geld is op, de universiteit zij geprezen.

Nomott Als u nou gewoon een beetje meewerkt dan drukt het minder zwaar op de begroting.

van Geo U hebt bovendien een voorbeeldfunctie.

Soigné En als ik weiger?

van Geo Dan bent u een querulant.

Nomott En daar weten wij wel raad mee.

Soigné Zoals met Baan?

van Geo Baan zal worden vermorzeld.

Nomott Tussen duim en wijsvinger.

Soigné Ik kan misschien geen rekenmachine bouwen, maar dat kunnen jullie ook niet, dus niks aan de handa.

Wat ik wel kan is wat jullie kunnen.

van Geo Wij zijn niet onder de indruk.

Nomott En evenmin benieuwd.

Soigné Dat komt nog.

3e scène

van Geo. Nomott

van Geo Het blijft akelig werk.

Nomott Daar zijn we nu eenmaal voor.

van Geo Het spijt me wel voor Baan.

Nomott Die vindt wel weer wat.

van Geo We zitten nog steeds met een lekke begroting.

Nomott Het ministerie wurgt ons nog.

van Geo En onze beleggingen zijn geen stuiver meer waard.

Nomott We zullen toch moeten gaan bedelen bij het bedrijfsleven.

van Geo Daar kan geen goeds van komen.

Nomott Wie heeft het over iets goeds? We hebben het over een rekenreep.

van Geo Ik was toch wel aangesproken door wat Soigné zich ervan voorstelde.

Nomott Praatjes voor de vaak.

Het internet is bedoeld om iedereen je blote kont te laten zien.

En met dit ding gaat het nog sneller, en met een hogere resolutie.

van Geo Vreemd toch dat het woord informatie wordt verbonden met vrijheid en gelijkheid.

Nomott Als we zouden weten wat een feit is.

van Geo Er zijn mensen die heel goed weten wat ze zoeken.

Nomott Wie zijn dat?

van Geo Degenen die bepalen wat een feit is, en wat niet.

Nomott Gaat mij allemaal boven mijn pet.

De machine moet worden geëxploiteerd, dan gaan wij weer universiteit spelen.

van Geo Er zijn zaakjes die voor ons de soft- en hardware gaan produceren, onder licentie.

Nomott We moeten snel zijn, want die machines zijn al verouderd voordat je ze hebt aangezet.

van Geo Daar is onze hoop dan op gevestigd.

4e scène

Soigné, Harvey, Galen

Galen Professor Soigné, heel vriendelijk dat u ons wilt ontvangen.

Soigné Hou het kort, want ik ruim mijn kantoor uit om hier zo gauw mogelijk te vertrekken.

Galen Uw vertrek is juist de zaak waarover wij met u wilden spreken.

Soigné Zeer onaangenaam, ik heb liever dat u weggaat.

Galen Uw werk heeft onze warme belangstelling, professor, en om die reden betreuren wij uw ontslag. Maar wij zien er ook een mogelijkheid in, voor onszelf en daarmee ook voor u.

Soigné Het is gedaan en afgelopen.

Galen U hebt een concurrentiebeding?

Soigné Zolang ik betaald krijg, en bovendien is mijn werk in opdracht verricht.

Galen Maar u bent toch ontslagen en de opdracht is naar eer en geweten vervuld?

Soigné Nou, en?

Galen Wij kunnen u de faciliteiten verschaffen om uw werk op eigen titel voor te zetten.

Soigné Ik ben één en al oor.

Harvey Luister, vriend, jij zegt dat je weinig tijd hebt, maar dat komt omdat je achter de feiten aanloopt.

Soigné Oh ja, sinds wanneer?

Harvey Toen je aan dat speledingetje begon.

Soigné Wij hebben belangrijk en baanbrekend werk verricht, in naam van de wetenschap en tot nut van het algemeen.

Harvey Dat rotding van jou berooft de mensen van hun vrijheid en maakt ze verslaafd aan die ellendige elektronica

Wat kost het niet om dat calculatortje draaiende te houden?

Soigné Wat kosten misdaad en terrorisme niet?

Deze calculator gaat dat probleem uit de wereld helpen.

Harvey Galen, licht die sukkel even voor, want ik word hier doodziek van.

Galen Professor, u hebt een verkeerde voorstelling van de politieke economie betreffende uw uitvinding.

Soigné Ik heb nooit een verkeerd idee.

En op het gebied van de softe wetenschap sta ik mij er op voor daarover geen enkel idee te hebben.

Galen Hetgeen heeft geleid tot het ontslag van degene die de machine heeft gemaakt, subsidiair uw eigen ontslag.

Soigné Wilt u ter zake komen, aub.

Galen Wij gaan uw universiteit van de middelen voorzien om uw werk voort te zetten.

Soigné Sponsoring door het bedrijfsleven?

Galen Dat is een eufemisme.

Soigné Zo heet het gewoon.

Galen Het betekent dat wij bepalen waaraan de middelen worden besteed.

Soigné Het riekt sterk van Angelsaksische praktijken.

Galen Hele universiteiten draaien daar op geld dat werd verdiend met drugs, wapens, mensenhandel, diamanthandel.

Soigné Jajaja, is dat soms een excuus?

Galen U hebt daar immers geen ideeën over, wat zeg ik, gewoon geen enkel idee.

Soigné Nu is er toch één bij me opgekomen.

Galen Ziedaar, je bent nooit te oud om te leren.

Soigné U bent een beursgenoteerde onderneming.

Galen God bewaar me! We hebben er een. En u moet het begrip niet reïficeren; de entiteit dat zijn wij.

Het zijn maar fiscale constructies.

Soigné Witwasserij, bedoelt u.

Galen U zegt het.

Harvey Scherp, Soigné, heel scherp. Dus, wat doe je?

Soigné Ik moet erover nadenken.

Harvey Daar is geen tijd voor. Je doet mee, of je bent niks meer.

Soigné U bedreigt mij?

Harvey De universiteit heeft je de wacht aangezegd, je bent uitgerangeerd, aan de kant geschoven.

Soigné Ik doe mee.

Harvey Lui met zonder ruggengraat, daar werk ik graag mee samen.

Soigné En Baan?

Harvey Dat laat ik aan jou over.

Soigné Ik wil het hele fonds.

Harvey Je krijgt het.

Soigné Dat er niet wat van naar de gamma's gaat, of zo, naar antropologen en dat soort viezeriken.

Harvey Komt niks van in.

Soigné Ik wil dat alle beschikbare middelen naar de alfa's gaan.

Harvey Komt voor de bakker.

Soigné Die lui van de letteren vervuilen de universiteit met hun nutteloze werk.

Harvey Helemaal mee eens.

Soigné Een leerstoel duurzaamheid, een kleintje, daar opteer ik wel voor.

Harvey Ja, dat is heel erg mooi.

Soigné Dan stellen we een of andere buitenlandse kut aan die geen woord Nederlands spreekt die studenten leert hoe ze een boom moeten omhelzen.

Harvey Ik geef me op voor de cursus.

5e scène

Baan, Vrager, de Leeuw

de Leeuw Meneer Baan, wat drinkt u?

Baan Koffie verkeerd graag, en u zult moeten trakteren, want ik heb geen cent te makken.

de Leeuw Is het zo erg?

Baan Ik ben werkeloos zonder vooruitzicht in de maatschappij, met een klein kind en een hypotheek. Tel uit je winst.

de Leeuw Is allemaal heel naar.

Baan Ik zag het niet aankomen. Ik deed het werk. Ik dacht dat ik geramd zat. Ik maakte me alleen zorgen om de Maalfeit, en om de prof. Maar het draaide helemaal niet om mij, ik ben gewoon gebruikt als de eerste de beste loonslaaf.

de Leeuw De Maalfeit?

Baan Codenaam van de machine die ik heb gebouwd.

de Leeuw Verklaar u nader.

Baan Het ding eet informatie, bombardeert het tot feit en vermaalt het.

de Leeuw Gelijk een koffiemolen?

Baan Maar er komt surrogaat uit, als u begrijpt wat ik bedoel.

de Leeuw Nou, nee.

Baan Een machine denkt niet. Die zegt A = B en B = C, dan is A = C.

En dan hebben wij een machine die zegt het is zowel A is C als A is niet C.

Formele logica van voor de jaartelling, waarin informatie teniet kan worden gedaan.

Dat is de enige, zij het niet geringe verdienste van het monster.

de Leeuw Het vernietigen van informatie is een verdienste?

Baan Het toont dat informatie nergens toe dient.

de Leeuw En u bent verbaasd dat u werkeloos bent?

Vrager De lediggang heeft u filosofisch gemaakt, meneer Baan.

Baan Er is weinig verschil. Ik was een filosoof met een geregeld inkomen, en nu woon ik in een olievat.

Vrager Zo ver is het nog niet, beste jongen, wij zijn hier om je te helpen.

Baan Ik zou niet weten hoe.

Mijn sollicitaties worden afgewezen.

Ik heb een bedrijfje opgericht en ik krijg geen klanten. Ik heb zelfs het inschrijfgeld voor de Kamer van Kaaphandel nog niet terugverdiend.

Mijn vrouw werd opeens ontslagen bij een reorganisatie, bij de Overheid nota bene.

Ik voel me af en toe zelfs achtervolgd.

Vrager Dat is niet zo heel denkbeeldig.

Leest u eens voor, meneer de Leeuw.

de Leeuw Memo uit uw dossier van de AIVD.

Baan Die hebben niks beters te doen?

de Leeuw Als dit het beste is wat ze doen, hoeft nooit iemand zich zorgen te maken.

Vrager Hoewel het steeds verontrustend is als het over jezelf gaat.

de Leeuw Men verbaast zich ook wel over de informanten, die meestal naaste familie zijn.

Baan Of een professor met wie men intensief samenwerkt.

de Leeuw Dan deed die tenminste nog iets.

Vrager U bent verbitterd jegens professor Soigné?

Baan Ook wel. Maar vooral jegens mezelf.

Ik was zo vlijtig, zo ijverig in de dienst. Nooit een onvertogen woord, nooit eens tegen die idioot gezegd: 'Man, hou nou je stomme kop eens dicht!'

Ik heb niets gezegd toen hij die usb sticks was kwijtgeraakt.

Nou ik eraan denk, waar zouden die zijn?

De enige knop die professor Soigné kan vinden op het toetsenbord is delete.

Ik dacht: die kan mij niet missen, aanstonds gaat hij met  emeritaat en dan neem ik zijn plaats in en heb ik een assistent die het werk voor me doet.

de Leeuw U schat uzelf te laag.

Vrager Ik wil het je vijand niet horen zeggen.

Baan Maar wat zegt de vijand over mij?

de Leeuw Het is een wijdverbreide misvatting te denken dat de AIVD de vijand is, of dat de informanten per se kwaad spreken van het object.

Vrager Object, abject woord, vakjargon voor de bestudeerde persoon.

Baan Zegt niets over de persoon, alles over de onderzoekers.

Vrager Je vat het sportief op.

de Leeuw Ik citeer uit de conclusie.

Baan Standaard procedure.

de Leeuw Ahem, daar gaat-ie!

De heer Baan kan niets worden verweten inzake zijn ontslag.

Het ontslag is ook een vergissing, want nu vervalt het concurrentiebeding en staat het hem vrij zijn expertise aan de hoogstbiedende te verkopen.

Het is imperatief dat die hoogstbiedenden hem niet weten te vinden. Er is van de dienst een memo uitgegaan, ter inzage van potentiële werkgevers, waarin een streng negatief advies is vervat inzake een mogelijk dienstverband bij de overheid en het bedrijfsleven.

Ieder dienstverband van het onderhavige object zal Zijne Majesteits Regering onwelgevallig zijn.

Zijn echtgenote dient bij de eerstvolgende reorganisatie bij Sociale Zaken overbodig te worden.

Dat zal hem en zijn jonge gezin rijp maken om tenslotte voor ons te gaan werken.

Baan Wanneer kan ik beginnen?

Vrager Je bent begonnen toen je werd ontslagen.

Baan Salaris met terugwerkende kracht?

Vrager Met bonus, want je bent een fidele vent.

de Leeuw Een en ander moet wel organisatorisch worden geïmplementeerd.

Baan Ik zal alles regelen.

de Leeuw Dat bedoel ik.

Baan Een leerstoel aan de universiteit lijkt mij de beste oplossing.

De AIVD bouwt een kwantumcomputer, dat lekt uit, maar de AIVD beheert er een op de universiteit, dat gelooft geen hond.

Vrager Je hebt erover nagedacht?

Baan Denken is wat anders dan een machine bouwen, mijne heren, dus ik heb daar de tijd voor gehad, en de laatste tijd ben ik inderdaad een beetje verbitterd geworden.

de Leeuw Uw dekmantel is volkomen waterdicht. Maar wie gaat hem betalen?

Baan Hoe graag willen jullie het?

de Leeuw Net zo graag als jij de positie wilt.

Baan Dan is er ruimte op de begroting.

de Leeuw Als de AIVD betaalt komt dat uit.

Vrager We moeten een andere bron aanboren, dat is zuinig en gebruiksvriendelijk.

de Leeuw U moet fondsen werven, meneer Baan.

Baan Dat is wel een beetje nieuw voor me.

Vrager Wij hier in Holland lopen een beetje achter op de Angelsaksische landen, maar jij kunt je steentje bijdragen om onze schade goed te maken.

Baan U hebt het over een achterstand van eeuwen en over miljarden.

Wij in Holland hebben het gedaan met publiek geld, wij hebben hier vooraanstaande instituten opgebouwd die collectief eigendom zijn en aan de zuivere wetenschap werken.

Vrager Beste jongen, je reageert als een vastgeroeste aio, als een 20e eeuwse eeuwige student. Als je jezelf eens kon horen!

Baan Dan zou ik me moeten schamen?

Vrager Welnee, maar de realiteit heeft ons ingehaald, het kapitaal regeert en niet de burger, we moesten er maar aan wennen.

Baan Het kapitaal zal een deel van de machine willen hebben.

Vrager Het zal hem helemaal willen hebben.

de Leeuw En daarmee hebben wij hem ook.

Vrager Immers, wie kan legitiem gegevens verzamelen, over letterlijk alles?

Baan Legaal, bedoelt u, dat is wat anders.

Vrager Dat maakt vandaag de dag geen donder uit.

de Leeuw De regering gaat daarover, of anders de publieke opinie en daarvoor hebben we een paar populistische schreeuwers op twitter.

Baan Het is een cynisch bedrijf.

Vrager Daar had je aan moeten denken toen je die duivelse machine bouwde.

de Leeuw En dit is trouwens nog geen nazi-dictatuur.

Baan Dat moet mij geruststellen?

Vrager Ga jij nou meewerken, of niet?

Baan Jullie hebben me tot de bedelstaf gebracht, mijn vrouw ontslagen, de toekomst ontnomen aan mijn kind, jullie verkeren het ideaal waarvoor ik heb gewerkt tot een instrument van repressie, en dan moet ik enthousiast zijn?

Vrager Jij hebt teveel nagedacht.

Baan Ik zie het toch met mijn eigen ogen!

Vrager Oké, een kind kan het zien, voor mijn part, zuig er maar een tijdje op.

Baan Dat is niet nodig. We moeten de dingen bij de naam kunnen noemen en hopen dat er ooit nog eens wat goeds van komt.

Vrager Dat goede is er al, nu we de machine aan ons en aan de democratie dienstbaar kunnen maken.

Baan De democratie wordt er even met de haren bijgesleept.

Vrager Informatie is veiligheid.

Baan Zoals de informatie over mijn persoon getuigt?

de Leeuw Het doel heiligt de middelen.

Baan Dat is het tegenovergestelde van democratie.

Vrager Zo komen we er niet uit.

de Leeuw Kies eieren voor uw geld, meneer Baan!

Baan Het moet wel geld zijn, want hiervoor wil ik een kip met gouden eieren.

Vrager Zo mag ik het horen, beste jongen, je moet al die gedachten van je nu maar vergeten, want dat strookt niet met je eigenbelang.

de Leeuw Bent u loyaal, meneer Baan?

Baan Zoals mijn trouwe dienst aan professor Soigné getuigt, die ik hierbij verloochen, zo getuigt thans mijn verstandshuwelijk met jullie protofascisten voor me.

Vrager Ik geloof mijn oren gewoon niet.

Baan Verwijt u mij maar dat ik u nodig heb, maar u hebt mij gekoeioneerd omdat u mij nodig hebt; dat is de inhoud van ons huwelijk, de bruid en de bruidegom gaan in het zwart naar het handelsregister.

Vrager Van mijn part in hun blote kont, als ze maar tekenen bij het kruisje.

6e scène

Harvey, Vrager

Vrager Ik had niet verwacht dat een topoverleg op een dergelijk laag niveau zou plaatsvinden.

Harvey Ik, op mijn beurt, word haast verblind door het daglicht.

Vrager Dat deze zaak niet verdragen kan.

Harvey Dat wil het spreekwoord.

Vrager Is het nou de zaak die het daglicht, of het daglicht dat ze zaak niet kan verdragen?

Harvey Als de zaak onderwerp van de zin is, is het de zaak die het daglicht niet kan verdragen.

Vrager Ik kom er toch niet uit.

Harvey Het mes snijdt aan twee kanten?

Vrager Zijn de spreekwoorden dan dieventaal?

Harvey Wie de schoen past trekke hem aan.

Vrager We gaan deze zaak beklinken, nietwaar?

Harvey Het is zo klaar als een klontje.

Vrager Even voor de goede orde.

De overheid doet afstand van de wetenschap. Kost teveel geld, voor nutteloze geleerden en andere idioten.

Het bedrijfsleven wil koelies en boekhouders.

Maar de mensen van het bedrijfsleven willen er niet voor betalen.

Dus zijn er mensen die een koffertje met zwart geld hebben staan, en dat geld moet worden witgewassen.

De geheime dienst faciliteert de overdracht.

De producten van de wetenschap zijn eigendom van de dienst en van de geldschieter die er tezamen het bewind over voeren.

Harvey Zo wast de ene hand de andere.

Vrager Maar weet de linkerhand niet wat de rechterhand doet.

Harvey Dat spreekwoord ken ik niet.

Vrager Staatsgeheim, dat woord kent u toch wel?

Harvey Vogeltjes die te vroeg zingen zijn voor de poes.

Vrager Precies. Je vraagt je af waarom deze dingen niet algemeen bekend zijn.

Harvey De schoenmaker houdt zich bij zijn leest, en doet hij dat niet dan graaft hij zijn eigen graf.

Vrager Zo wordt de Staat een misdaadbende.

Harvey De appel valt niet ver van de boom.

Vrager Ik sta er toch van te kijken.

Harvey Dit is van de kruimeldief, meneer Vrager, en de Staat zelf staat niet ter discussie.

Terrorisme, dat is onze gemeenschappelijke vijand.

We slaan slechts de handen ineen om de vijand te bestrijden, en winnen zodoende allebei aan legitimiteit.

Vrager Als het er nog niet was, moest het worden uitgevonden.

Harvey Het is de stok waarmee we iedereen kunnen slaan.

Vrager De spreekwoordelijke stok achter de deur?

Harvey Om de spreekwoordelijke hond mee te slaan.

Vrager Als de terroristen het wisten gaven ze hun beroep meteen op.

Harvey Ze weten het net zo goed als wij, maar het zijn beroeps, net als wij; eenmaal wat goeds gevonden, nooit meer wat anders.

Vrager Ik ben er zomaar ingerold, als goed vaderlander.

Harvey Ik heb gewoon een aardje naar mijn vaartje.

Vrager En een terrorist heeft niks beters omhanden.

Harvey Zoveel talent, allemaal verspild.

Vrager Ze maken de wereld telkens weer een beetje slechter dan die al was.

Harvey Goed, hoe doen we het? Er is haast bij, het geld wordt met de minuut minder waard, de machine veroudert met elke seconde.

Vrager De bouwers zijn ingepalmd, daar hebben we geen kind meer aan.

Ze stribbelen tegen, voor de vorm, want ze weten dat ze hun ziel aan de duivel verkopen.

En voor zo'n lage prijs.

Harvey Wie met de duivel scheep gaat, moet met hem varen.

Vrager Baan zegt dat de machine eigenlijk helemaal niet werkt.

Harvey Dan heeft hij het tenminste begrepen.

Vrager Hij zegt dat het tegelijk wel en niet is, dat geeft diepte aan de informatie, maar zegt niets over de waarheid.

Harvey De waarheid moet je maken, dat is de aard van het fabriceren van bureaucratische feiten, en deze machine kan die feiten beter verwerken.

Vrager Het is heel teleurstellend.

Harvey Je begrijpt dat de overheid voor dergelijke vondsten geen geld over heeft.

Vrager Maar voor de waarheid nog minder, want dit mag niet uitkomen.

Harvey Gebeurt niet, als dit feit eenmaal is vermalen.

Vrager Daar zit een spreekwoord in.

Harvey De volkswijsheid mag het formuleren.

7e scène

Soigné, Baan

Soigné Baan, mijn jongen, wat ben ik blij dat je er bent!

Je weet toch dat ik niks ben zonder jou, en nu zijn we weer tot grote dingen in staat.

Baan Dank u, professor. Het is met gemengde gevoelens dat ik hier voor u sta.

Soigné Stel je niet aan! Je bent alleen maar blij en opgelucht, bewaar je scepsis voor de artikelen die je schrijft over het werk van anderen.

Baan Enerzijds ben ik blij dat ik mijn werk kan hervatten, en dat de mijnen weer alles hebben wat ze toekomt.

Anderzijds ben ik mijn vrijheid als man van de wetenschap kwijt.

Soigné Er hangt nu eenmaal een prijskaartje aan deze zaken.

Baan Kunnen we het daar over hebben, professor?

Soigné Je wilt het hebben over je leerstoel!

Goed, dat je erover begint, want onder ons gezegd en gezwegen, moet ik je met klem afraden daaraan te beginnen.

Zie ervan af. Bedank voor de eer.

Baan Mag ik vragen waarom?

Soigné Wat ben jij nou helemaal, Baan?

Je hebt een beetje gestudeerd en je hebt wat aan een rekenmachine gesleuteld.

Wat weet jij nou?

De positie van hoogleraar vereist een theoretische achtergrond, een terrein waarop je een autoriteit bent, organisatorische vaardigheden, mensenkennis, een netwerk.

Kijk eens naar jezelf, beste Baan, kun jij in gemoede voor zo iemand doorgaan?

Baan U hebt mij het goede voorbeeld gegeven, professor, en als u het kunt dan kan ik het ook.

Soigné Je erkentelijkheid strekt je tot eer!

Maar denk aan onze verhouding, van oudsher hadden we een arbeidsdeling, dat was ons houvast, dat was onze rol in de samenleving.

Dat moest je niet willen veranderen.

Laten we terugkeren naar de basisformatie, en op de vertrouwde voet verdergaan.

Baan De verhoudingen zijn inmiddels op hun kop gezet, en daarover wil ik het met u hebben.

Soigné Wij zijn uitgepraat!

Je bent een onhandelbare stijfkop. Je weet niet wat goed voor je is. Je ben deloyaal aan de man die je groot heeft gemaakt.

Baan We waren groot, nu zijn we lichtschuwe insecten, krioelend onder de platte steen van crimineel kapitaal.

Soigné Ik weiger deze onzin aan te horen.

Baan We werden ontslagen omdat we loyaal waren aan de Staat der Nederlanden, we zijn weer aangeworven om loyaal te zijn aan het kapitaal.

Soigné De jaren '70 zijn voorgoed verleden tijd, Baan, dat heb jij niet meegemaakt en daarom praat je zo.

Ik moest college geven over dingen waarvan ik de ballen verstand had, want dan stond ik op gelijke en dus democratische voet met de studenten, en werd ik omringd door een horde schreeuwende en vechtende idioten.

Dat heb ik uitgehouden voor mijn positie, voor mijn inkomen, voor de komende man.

Dan ben jij, Baan, wees er in vredesnaam dankbaar voor.

Baan Dat waren excessen, maar in wezen was het de juiste vorm.

En aangezien u nog steeds de ballen af weet van de machine die we hebben gemaakt, hebt u die vorm rijkelijk geïnternaliseerd.

Uw afkeer van het maatschappelijk experiment heeft u blind gemaakt voor de bevrijdende werking ervan.

Soigné Jij kunt de tijd niet terugdraaien, Baan.

Het jonge volkje in de collegebanken is geïntimideerd en doodsbang voor ieder experiment dat niet uit een reageerbuisje komt.

Alleen hun eigen kinderen komen eruit, je zult het nog meemaken.

Waar ze vroeger recht op hadden daar moeten ze nu om bedelen.

Baan Daarom is de opstand des te urgenter.

Soigné De repressie is urgent, weet je wel waar je tegenover staat?

Het experiment heeft de macht geïnspireerd tot grote daden, dat is het resultaat.

Alles is met de grond gelijk gemaakt, alle democratisch gehalte tot nul gereduceerd.

Ze lachen ons uit.

Alles is zo plat als een dubbeltje, dus waar investeren ze in? In vastgoed, nou vraag ik je.

Wat wil je tegen ze beginnen?

Baan We geven de machine terug aan degenen die hem hebben betaald.

Soigné Aan wie?

Baan Aan onze burgers.

Soigné Die hebben er niet om gevraagd, en die weten van niks.

Baan We zullen ze het leren.

Soigné De burgers dat zijn wij, en we hebben de macht alweer terug.

Baan Laten we die gebruiken.

Soigné En weer worden ontslagen? Denk aan je gezin, Baan, je weet wat ze kunnen.

Baan Er zijn mensen die zich met succes verzetten.

Soigné Zoals Edward Showdown, zeker, en die halve gare Julian Stangen, en dan heb je nog die kleine Bradley, die tegenwoordig Chelsea heet – mooie meid geworden –  die zich van het leven heeft willen beroven.

Ballingen, bajesklantjes, vogelvrijen.

Wil je dat?

Baan Zij zijn de helden van onze eeuw.

Soigné We zullen ze met eer begraven, maar dan zijn ze dood, dood, dood.

Baan Professor, u hoeft niet mee te doen.

Soigné Te laat, ik ben geïmpliceerd in deze opstand.

Baan Ik zie niet af van mijn leerstoel.

Soigné Dan scheiden hier onze wegen.

Baan U denkt er precies zo over als ik, kunt u ermee leven?

Soigné Je bent aanmatigend, Baan.

Baan Ik bied u mijn excuses aan.

Soigné Het is al goed, beste jongen, alle wijsheid is uit de Vreze des Heeren.

Baan Amen.

8e scène

Baan, de Geo, Nomott

van Geo Professor Baan, gefeliciteerd met uw benoeming.

Nomott Wanneer houdt u uw inaugurele rede?

van Geo Wij zijn buitengewoon nieuwsgierig, natuurlijk.

Baan Ik zal spreken over het onderscheid tussen geïnformeerd zijn en feitenkennis.

van Geo Aha!

Nomott Nou, dat belooft was!

Baan Het is voor de vorm.

van Geo Dat spreekt vanzelf.

Nomott Vorm en inhoud, dat is immers de discussie die u wilt aanzwengelen, ik bedoel: de verhouding daartussen.

Baan Het is steeds de vorm die de inhoud overwoekert, zegt Huizinga.

van Geo Dat zegt-ie mooi.

Nomott Wie, zegt u?

van Geo Wij zijn blij dat u bent behouden voor onze universiteit, professor Baan, en dat de man die het werk heeft gedaan, ook de vruchten ervan plukt.

Nomott En dat u uw expertise blijft aanwenden tot nut van het algemeen, en niet van een of andere multinational.

Baan Ik heb het werk ook niet voor mezelf gedaan.

van Geo Voor uw professor, ik snap het.

Baan Voor professor Soigné? Zeker niet!

Nomott Waarvoor dan wel, uw welbegrepen eigenbelang speelt hierin geen rol?

Baan U nam zojuist de magische woorden 'nut van het algemeen' in de mond, en daar sluit ik mij bij aan.

Ik wijd mijn leerstoel aan het behoud daarvan.

van Geo Dat is heel mooi.

Nomott Ik kan niet ontkennen dat ik die woorden in de mond heb genomen.

van Geo Maar verstaan we onder 'nut van het algemeen' wel hetzelfde?

Nomott Voorheen betaalde de belastingbetaler uw leerstoel, maar die doet dat nu niet meer.

van Geo U bent toch wel echt op zoek naar andere middelen?

Nomott Want zo gaat dat niet langer.

van Geo Het nut van het algemeen is het nut van degene die betaalt, professor.

Nomott Als u zich dat niet realiseert gaat uw leerstoel verloren.

van Geo Wij doen een uitdrukkelijk beroep op u om dat niet te laten gebeuren.

Nomott Om met Zuidema te spreken is de leerstoel de vorm en het fonds de inhoud.

Baan Huizinga, enigszins verouderd, zegt men.

van Geo Zoals wij het zien is hij akelig actueel.

Baan Daar ben ik het roerend mee eens.

De leerstoel rust op een solide financiële basis, maar de inhoud van het onderricht is daarvan geheel onafhankelijk.

van Geo Worden daarom stages niet meer betaald?

Baan De kwaliteit van het werk is ernaar.

Nomott Deze houding is zorgwekkend, professor, u wilt u toch niet onmogelijk maken, zoals uw collega, professor Soigné?

Baan Ik was mij niet bewust van enig afwijkend gedrag van professor Soigné.

van Geo Professor Soigné heeft zich uitgesproken tegen uw benoeming.

Baan Dat is schokkend.

van Geo Hij verwijt u een technocratische vooringenomenheid, gebrek aan loyaliteit jegens uw leidinggevende, gebrekkige onderwijs en organisatie vaardigheden.

Nomott Dat is niet niks.

Baan Maar u hebt mij toch benoemd.

van Geo De stellige indruk van het College van Bestuur en de OR was dat professor Soigné het over zichzelf had, vandaar dat hij het zo treffend onder woorden bracht.

Baan Professor Soigné heeft mij ook persoonlijk nog eens bewerkt.

van Geo Het is inderdaad schandelijk.

Nomott Maar hij is natuurlijk een factor van betekenis, zijn inzichten hebben gewicht in de wetenschappelijke gemeenschap.

van Geo De lui rond de dorpspomp, u kent ze wel.

Baan Maar al te goed.

van Geo Het is imperatief dat u hun steun verwerft.

Nomott Dat kunt u door u een leider te tonen.

Baan Technisch en inhoudelijk ben ik dat al jaren.

van Geo Hetgeen u de nodige kinnesinne heeft opgeleverd, en daardoor weinig gezag.

Nomott Uw gezag zal groeien naarmate u meer geld hebt te verdelen.

van Geo De mogelijkheid hebt het de een te geven en de ander te onthouden.

Nomott Te regeren met de schatkist.

van Geo Die u nog wel eventjes moet vullen.

Nomott Wij wensen u daarbij veel succes.

van Geo Ik heb een afspraakje voor u geregeld, hier is het adres.

Baan De hond in de knollentuin? Dat is een café in de Jordaan.

van Geo De heren doen graag zaken bij een goed glas bier.

Nomott En een kruikje oude jenever.

9e scène

Baan, Harvey, Galen

Galen Jij bent Baan?

Baan Geen ander.

Galen Je kunt je identificeren?

Baan Gaan we zo beginnen?

Galen Formaliteit.

Baan Jullie doen aan formaliteiten?

Galen In orde.

Baan En jullie, wie zijn jullie?

Harvey Ik ben het geld.

Baan Laat maar zien.

Harvey Nog zo een en ik sla je mekaar.

Baan Zoals gelijkgestemden dat doen.

Galen Zo is het genoeg, Baan.

Het gaat om geld, jij hebt het nodig, wij hebben het. Simpel.

Wij willen gewoon weten waar het blijft want we zijn het Heilsleger niet.

Baan Neem me niet kwalijk, maar dat ben ik wel, en u bent de gulle gever aan de kerstcollecte.

Harvey Hij is scherp.

Galen Ik bedoel dat wij jouw werk willen hebben door middel van financiering van je leerstoel.

Baan Nou, dat is dan geregeld.

Galen Moet je niet tegenstribbelen? Heb je geen principes die je dit verbieden?

Harvey Jij denkt toch niet dat je beter bent dan wij?

Baan O, jawel hoor, want mijn medewerking is afgedwongen, die van jullie is vrijwillig.

Galen Het is jammer dat je er zo over denkt.

Harvey Daar heb je je eigen mee.

Baan Maar nu ik erin zit, en ook mijn handen vuil zijn, wil ik alles.

Galen Alles is veel.

Baan Alle beschikbare middelen.

Harvey Het is altijd prettig als er zo tegen je wordt gesproken.

Galen Je wilt het zelf verdelen?

Baan Ik wil helemaal niks verdelen.

Galen En de universiteit?

Baan Kan een blik peut en een doosje lucifers krijgen.

Galen Als de pui maar overeind blijft staan!

Baan De pui dat ben ik.

Galen Private financiering van uw machine is eigenlijk ons doel, want die heeft nut en betekenis.

Baan Juist, en dan kunnen al die andere achterlijke wijvenvakken zoals psychologie en antropologie er vierkant worden uit gelazerd.

Galen Ons geld is goed terechtgekomen.

Harvey Je bent wel gehouden ons verantwoording af te leggen. Twee keer per jaar, alhier. En dat gaat dan wat anders dan je misschien gewend was.

Er zijn geen tekorten.

Al onze wensen moeten worden vervuld.

Er lekt niets uit.

Je kent ons niet.

Galen De pui, dat is zuiver wetenschappelijk onderzoek.

Baan Lachertje.

Galen Daarom werkzaam.

Harvey Wij hebben onbeperkte toegang tot alle gegevens die de machine verwerkt, niets uitgezonderd en zonder voorbehoud.

Baan Ik sta er garant voor.

Harvey Wij kunnen ieder moment gegevens afvoeren, en wissen.

Baan Fluitje van een cent.

Harvey Want men hoort van verre dat het stormt, maar als de maan vol is schijnt zij overal.

10e scène

Vrager, Harvey

Vrager Beste Harvey, ik heb een verzoek.

Harvey Wat u vraagt, zal u worden gegeven.

Vrager Ik dacht dat u dat soort spreekwoorden niet kende.

Harvey Zalig zijn de armen van geest, zij zullen het koninkrijk der hemelen beërven.

Vrager Mijn verzoek is juist of u wilt afzien van het bezigen van die achterlijke spreekwoorden, want ik word daar bloednerveus van.

Harvey Een schip op het strand is een baken in zee.

Vrager En ik vraag me af of u ze wel te pas brengt.

Harvey Te pas, en te onpas, nu begint u zelf!

Vrager Dat is een gezegde, geen spreekwoord.

Harvey Het is om en om.

Vrager Dat is een zegswijze.

Harvey Ik zing nu eenmaal zoals ik gebekt ben, beste Vrager.

Vrager Ik betwijfel of de Maalfeit rekenmachine spreekwoorden, gezegde en zegswijzen wel kan verwerken.

Er zit een weeffout in de digitalisering, ziet u.

Harvey U stelt zich teveel van dat stuk schroot voor.

Vrager Er is geen logica of proportie in het spreekwoord, er kan geen feit op worden gebaseerd of van worden afgeleid, terwijl die in onze taal schering en inslag zijn.

Harvey Hoort u uzelf?

Vrager Het is echt om de haverklap.

Harvey U bent geestig, Vrager, ik had het niet achter u gezocht.

Vrager De Engelse taal is toch veel logischer, veel concreter.

Harvey Wat hebben die Angelsaksen nou in hun mars?

Vrager Schei uit, alstublieft!

Harvey Jammer, ik wilde net even een boom opzetten.

Vrager Het Engelse volk kent geen wijsheid, en daarom heeft het de computer uitgevonden.

Harvey Dat was één Engelsman, een postbode, eerzaam beroep, die luisterde naar de bloemrijke naam Flowers.

Vrager Plussen. Minnen. En nu hebben wij er ook een, en daarin zijn de plussen ook minnen en de minnen ook plussen.

Harvey U ziet het te zwart-wit, meneer Vrager, want alles was al tegelijkertijd wel en niet, maar nu is dat in de praktijk virtueel uitvoerbaar.

Vrager Ik ben een boon als ik het begrijp.

Harvey Er is niets te begrijpen, daarom kunnen die zogenaamde natuurkundigen er zo gewichtig over doen.

Vrager En ze halen de gamma's over de hekel, juist de lui die wel nadenken.

Harvey En die daarom van de universiteit dienen te worden geweerd.

Vrager Dat is allang geleden op touw gezet.

Harvey Waarschijnlijk communiceert het in de donkere materie, maar uitgerekend daarvan zien we niets, dus dan is het er ook niet.

Vrager U zet meer knopen dan u kunt weven.

Harvey Il ne faut pas ourdir plus qu'on ne peut tisser.

Vrager Hola, Frans?

Harvey Ook een verloren zaak, zij het met minder spreek- en rijmwoorden dan het Nederlands.

Vrager Ik had dit niet achter u gezocht.

Harvey Maar u nadert mijn niveau.

Vrager Er dient een abstracte taal over te blijven, een van gegevens en niet een van gedachten.

Harvey Nu verwijdert u zich weer van me.

Vrager Ik word hier stapelgek van.

Harvey De werkelijkheid bestaat maar voor een klein gedeelte uit zogenaamde feiten, namelijk wat de menselijke geest ervoor door kan laten gaan, en hoe meer feiten, hoe leger de wereld wordt.

Vrager Dergelijke filosofische abberraties had ik nooit kunnen verzinnen.

Harvey Ik verzin niets. Feiten zijn mythes die afhankelijk van de verteller volledig kunnen worden geïnverseerd.

Vrager U lijkend wel een gamma.

Harvey Dat ben ik ook, God betere het, maar daarom weet ik bepaalde dingen.

Vrager Nou, wat weet u zoal?

Harvey Een abstracte taal kan slechts sentimenten tot uitdrukking brengen, en geen gevoelens.

Vrager Dat is allemaal om het even! De vraag is: hebben we met de Maalfeit een kat in de zak gekocht?

Harvey Jazeker, dat prul is geen stuiver waard. Het gaat er juist om dat het net is alsof het veel waard is.

Vrager En het financieren van een leerstoel is veel geld?

Harvey Peanuts.

Vrager If you pay peanuts, you get monkeys.

Harvey Engels, hola!

Vrager Verrek, dat is een spreekwoord.

Harvey Wat weten wij nou van een andere taal?

Vrager Ik spreek, zoals iedere Nederlander, heel behoorlijk Engels.

Harvey Zolang je maar niks van betekenis hoeft te zeggen, en houd ik mij aan de binaire schakeringen van een computertaal.

Vrager Wat wilt u!

Harvey Ik herhaal: een veto over het gebruik van de machine. Onbeperkte toegang tot de commissie stiekem, zoveel diplomatieke paspoorten als wij menen nodig te hebben, geen vermogens belasting, alle correspondentie mondeling en in het Nederlands.

Vrager Nederlands?

Harvey Dat verstaat niemand.

11e scène

Baan, Soigné

Soigné Zoveel geld! In één keer! Het is een mirakel, Baan, een mirakel. Daar kunnen we hele mooie dingen mee doen.

Baan Zoals?

Soigné Ieder jaar overschrijden we ons budget zodat we nooit meer hoeven te worden gekort.

Baan Wie zijn we?

Soigné De Maalfeit is maar het begin van de verschrikking die we teweeg zullen brengen.

Baan Zijn het dan geen zegeningen?

Soigné Baan, je stelt de hele tijd van de stomme vragen, zo ken ik je niet.

Baan U kent mij helemaal niet.

Soigné Ik ken je wel. Jij bent die handige sodemieter die de maalfeit hebt gebouwd en dat onding hebt weten te slijten aan het onvolprezen bedrijfsleven.

Baan Volgens mij ben ik de elektricien die een paar transistors aan elkaar heeft geschakeld, en om zichzelf van een inkomen te voorzien zijn ziel aan de duivel heeft verkocht.

Soigné Jouw ziel? Daar is toch helemaal niemand in geïnteresseerd!

Baan Het bracht toch nog wel wat op.

Soigné Jouw ziel is niet jouw eigendom, Baan, die kun je dus niet verkopen.

Baan Nou, leasen dan.

Soigné Schei uit met die flauwekul. Wat kon je anders doen? Je stond met je rug tegen de muur.

Baan En nu zweef ik gewichtsloos rond in de moreel neutrale nieuwe economie.

Soigné Een wetenschapper is niet bitter!

Baan Ik ben geen wetenschapper.

Soigné Je gaat toch niet beweren dat je een geleerde bent?

Baan Dat mocht ik willen.

Soigné Ik verdraag het niet meer, Baan.

Ik ben leeg, ik ben ellendig.

Ik kom op mijn werk, de faculteit buigt zich diep over me heen met haar afkalvende pui en haar ingekinkelde ruitjes, en ik buk me diep alsof ik een deserteur ben die onder het juk doorgaat.

Ik dacht dat ik zo'n fijne, cynische kerel was die hobbyde met publiek geld, en daarvoor nog werd bejubeld op de koop toe.

En wat ben ik nu?

Gelijkgeschakeld met mijn ondergeschikten, die hun plaats niet meer weten, en ik zelf bijgevolg ook niet.

Ik moet publiceren, maar wie wil er nu nog een artikeltje voor me schrijven? De stagiaires soms? Die krijgen niet betaald en leveren dus geen werk van enige betekenis af.

Ik voer de hele dag niets uit.

Ik loop weleens een collegezaal binnen, draai en lesje af, ik lummel wat rond in de kantine, ik zit te pitten bij mijn laptop.

's Avond ga ik op huus an, en ik kijk niet om naar het gebouw, want dat maakt me bang.

De sterrenhemel die mij eertijds placht te boeien en uit de slaap hield, heb ik al in geen maanden meer gezien.

Baan Er is een andere mogelijkheid.

Soigné Wil ik dit wel horen?

Baan Erger wordt het niet.

Soigné O, jawel, we kunnen onze positie helemaal verspelen.

Baan Dat bedoel ik niet.

Soigné De universiteit bezetten? Dat is zó jaren '70!

Baan De universiteit is al bezet.

Soigné Ik ben te laat geboren, haal ik mijn pensioen nog?

Baan Er is een hypermodern middel.

Soigné Waarvoor, Baan, waarvoor?

Baan Wij zijn opgekocht met zwart geld, zoiets als oliedollars en drugsgeld, en dat maken we openbaar.

We maken de versleuteling van de Maalfeit openbaar.

We geven Oost-Europese hackers toegang tot alle bestanden. We schrijven een programma waarmee de Maalfeit alle overheidsbestanden in één klap vernietigt.

We laten de Maalfeit zelf hacken in satellieten en leggen ze plat.

Alle Zwitserse bankrekeningen, alle Maagdeneiland routes, alle neveninkomsten van onze volksvertegenwoordigers maken we openbaar, en en passant de belasting gegevens van alle criminelen die we maar kunnen vinden en die van het koningshuis.

Wij hebben de Maalfeit gemaakt voor de openbaarheid van bestuur, en we gaan haar zo laten werken.

Soigné Wie zijn we?

Baan U en ik, professor.

Soigné Dit overleven we niet.

Baan We zijn al dood. Wij zijn de dood. We kunnen nog één keer tot leven komen, als we dit kunstje flikken.

Soigné Waarom kom je daarvoor uitgerekend bij mij?

Baan U wilde de Maalfeit. Ik wilde de Maalfeit. Nu hebben we hem.

Soigné We hebben hem niet betaald.

Baan Ze zal haar geld opbrengen voor wie haar wel heeft betaald.

Soigné Nou ja, zeg, hier is tijd voor nodig, dit moeten we grondig voorbereiden.

Baan Ik werk aan de software, maar het schiet niet op.

We hadden ooit een paar USB-sticks waar het allemaal opstond, beetje rudimentair, maar als we die terugvinden …

Soigné Begin je nou alweer over die ellendige USB-sticks? Ik ben ze gewoon kwijtgeraakt. Weg is weg.

Baan Ik heb nooit in uw persoonlijke bezit mogen zoeken.

Soigné Dat mag je nog steeds niet.

Baan Zoekt u nog eens goed.

Soigné Ze zijn weg, zeg ik je, weg.

Baan Als u het zegt, maar ik doe een beroep op u.

Soigné Zinloze actie, maar ik zal mijn best doen.

Baan Deze zaak is van staatsbelang, professor, de wereld rekent op ons.

Soigné En onze roem, en onze Nobelprijs?

Baan Die hebben we nog niet verdiend.

12e scène

Soigné, de Leeuw

Soigné U bent?

de Leeuw De Leeuw, aangenaam, ik ben de gewezen rechterhand van meneer Vrager.

Soigné Waar is meneer Vrager?

de Leeuw Meneer Vrager heeft onbeperkt verlof aangevraagd en maakt een wereldreis.

Soigné Ziet u, er is iets dat ik onder uw aandacht wil brengen.

de Leeuw Uitstekend, professor.

Soigné Ik vind dat ik het u niet mag onthouden.

de Leeuw Gaat uw gang, professor.

de Leeuw Ik was dus bepaalde USB-sticks kwijt, en nu heb ik ze teruggevonden.

de Leeuw USB-sticks.

Soigné Ze lagen op mijn bureau, waar ik ze niet heb gezocht.

de Leeuw Zul je altijd zien.

Soigné Er staan bepaalde bestandjes op.

de Leeuw Dat meent u niet.

Soigné Hack- en/of sjoemelsoftware, hoe u het maar noemen wilt.

de Leeuw Akelig fenomeen.

Soigné Om de Maalfeit op een bepaalde manier te besturen.

de Leeuw Zo.

Soigné Zodat-ie bepaalde dingen doet.

de Leeuw Zoals?

Soigné Bestanden doorsluizen naar niet bevoegde instanties en personen; derden, zal ik maar zeggen.

de Leeuw Dat is niet zo fraai.

Soigné Die hebben we toen geschreven toen we nog dachten dat de Maalfeit bestemd was voor de burgers.

de Leeuw Hier zijn kopietjes van?

Soigné Niet dat ik weet.

de Leeuw Niet dat u weet?

Soigné Het was niet voor niets een regelrechte ramp dat ik die verdomde sticks kwijt was. We moesten alles opnieuw uitvinden.

de Leeuw U, en uw medewerker.

Soigné Baan. Dat is Baan. Die deed dat.

de Leeuw U niet.

Soigné De enige knop die ik ken is delete.

de Leeuw Baan heeft deze programma's misschien herschreven?

Soigné Hij had het te druk. Daarna was hij ontslagen, en had hij geen toegang tot de computer van de universiteit.

de Leeuw Wat hij één keer kan, kan hij twee keer.

Soigné Baan? Oh nee, daar geloof ik niks van, hij werkt gewoon weer voor ons.

de Leeuw Dat is een hele geruststelling, professor.

Soigné Ik doe het om die jongen tegen zichzelf in bescherming te nemen.

de Leeuw Dat is fideel van u.

Soigné Daar zijn wij ook voor, wij ouderen. Om de jeugd een kans te geven in het leven.

de Leeuw Ze dienen zich dan wel behoorlijk te gedragen.

Soigné Ik ken Baan als door en door loyaal.

de Leeuw Uw woord volstaat, professor.

Soigné Dat is echt een pak van mijn hart.

de Leeuw De Staat der Nederlanden heeft geen Goelag Archipel, dat weet u toch ook wel.

Soigné Daarom inspireert zij tot onvoorwaardelijke trouw.

de Leeuw Waarvan u afdoende blijk hebt gegeven.

Soigné Ja, ziet u, ik dacht dat ik die middelen zou krijgen en zou mogen verdelen, maar toen had Baan ze opeens – en dat heeft me nogal dwars gezeten.

de Leeuw Uw motivatie is volkomen zuiver.

Soigné Hij wil het overigens precies verdelen zoals ik het zou doen, maar ik doe het toch liever zelf.

de Leeuw Vanzelfsprekend.

13e scène

De Leeuw, Galen, Baan

de Leeuw Professor Baan, misschien herkent u deze dingetjes?

Baan USB-sticks.

U gaat mij toch niet vertellen dat dit dè USB-sticks zijn!

de Leeuw Volgens professor Soigné wel, en er staat bovendien dat op wat hij zei dat erop staat.

Baan Dan zijn het ze.

Galen Wij zijn daar best een beetje van geschrokken.

de Leeuw Ten eerste dat zulk brisant materiaal rondslingert op een bureau waar jan en alleman in- en uitloopt.

Ten tweede dat deze programma's überhaupt zijn geschreven.

Galen Zijn hiervan afschriften in omloop?

de Leeuw U begrijpt dat wij met bepaalde vragen zitten.

Baan De programma's zijn geschreven toen we nog in dienst waren van de universiteit toen die nog niet werd betaald met crimineel zwart geld dat oneerlijk is verkregen.

Galen Je hebt ze niet herschreven?

Baan Weet u wat een werk dat is?

de Leeuw Er zijn geen afschriften van?

Baan Er moet een afschrift zijn op de computer van de universiteit, maar tot op heden heb ik het niet kunnen vinden.

Galen Dat is tenminste iets.

de Leeuw U hebt er naar gezocht?

Baan Ja, wat dacht u?

de Leeuw Professor Soigné weet waar de knop delete zit.

Baan Tot mijn leedwezen.

de Leeuw De USB-sticks lagen op zijn bureau, hoe komen ze daar?

Galen Heb je Soigné willen incrimineren?

Baan Dat kan hij zelf wel.

de Leeuw De professor heeft zich loyaal opgesteld door dit materiaal ogenblikkelijk aan ons ter beschikking te stellen.

Galen En geen afschriften te maken.

Baan Als hij dat al zou kunnen.

de Leeuw U bent degene die dat kan, en dat geeft ons te denken.

Galen Programma's schrijven waarmee de Maalfeit wordt afgesteld om informatie te lekken naar willekeurige derden; software inbouwen zodat de Maalfeit zichzelf vernietigt als de overheid een scheve schaats rijdt; een codekraker toevertrouwen aan het Internet waar zelfs je lunchpakket niet veilig is?

de Leeuw Wat wil je daarmee?

Galen Wie verzint zoiets?

Baan Er gaapt een gat tussen wat mensen zeggen en wat mensen doen.

de Leeuw Het gaat om wat ze doen!

Baan En als ze doen wat ze zeggen?

Galen De logica staat hier geheel buiten!

de Leeuw Praatjes vullen geen gaatjes.

Baan Maar wel gigantische computerbestanden.

Galen Daar is de Maalfeit voor.

de Leeuw De Maalfeit is de realiteit.

Baan Voor de Maalfeit is niet wel, en wel niet; dus de keuze is aan de toeschouwer.

Galen De toeschouwer dat zijn wij, toevallig.

de Leeuw En we hebben geen pottenkijkers nodig.

Baan Dan zijn we, logisch gesproken, terug bij af, want de tegenspraak wordt uitgesloten.

Galen A is niet tegelijk B en niet-B, dat weet jij toch ook wel.

de Leeuw Fascisme is niet tegelijk democratie en niet-democratie.

Baan Oh, jawel hoor.

Galen De vergelijking is mij onaangenaam.

de Leeuw Ik distantieer me van de vergelijking.

Baan Maar ik blijf erbij dat jullie hier zijn om mij te intimideren en te isoleren, altijd met twee man, en nu opeens twee uit zeer verschillende hoek.

Galen Baan, je verpest het voor jezelf.

Baan Altijd die stomme smoesjes over het welbegrepen eigenbelang!

Het gaat niet om mij, om mijn kind of om mijn vrouw.

Het gaat om de democratische controle op overheidshandelen.

de Leeuw U moet zich schikken in uw rol.

Baan Ik kan de programma's altijd herschrijven.

Galen Dit is chantage.

de Leeuw Dat had ik niet achter u gezocht, professor Baan.

Galen Jij had een verborgen agenda toen je deze leerstoel aanvaardde.

de Leeuw Als ik ergens een hekel aan heb is het wel aan mensen die geen open kaart spelen.

Baan En precies zolang als ik de programma's kan herschrijven, zolang laten jullie mij met rust.

Galen Jij denkt dat wij geen andere middelen hebben dan een hartig woordje met je te spreken?

Baan Ga je gang, ontvoer me, sluit me op dat ik het daglicht niet meer zal zien.

de Leeuw U bent mij iets te zelfverzekerd.

Galen Jij hebt de programma's al herschreven.

Baan Dat kan elke idioot die tetris kan spelen.

Galen Wij kunnen dit eigenmachtige gedrag niet blijven financieren.

de Leeuw Daar gaat u, professor Baan.

Baan Het is maar geld.

Galen En wat dacht je hiervan?

de Leeuw Galen, kijk uit met dat ding, het gaat af voor je het weet.

Galen Ik schiet dat stuk ellende overhoop!

de Leeuw Galen, dat gaat zomaar niet, denk na, waar laten we het lijk?

Galen Laat nou eens effe lekker knallen!

(Galen schiet Baan dood)

Galen Zo, dat lucht op.

de Leeuw Godsamme, ik haat dit soort ontknopingen.

Galen Wat moet ik dan? Er was geen goed garen met die ellendeling te spinnen.

de Leeuw Rustig maar, zo gaan die dingen nu eenmaal, maar meestal ben ik er niet bij.

Galen Jullie goudhaantjes van de geheime dienst maken geen vuile handen?

de Leeuw En jullie Napolitaanse vechthonden handelen niet in het belang van de Staat der Nederlanden?

14e scène

Soigné, van Geo, Nomott

Soigné Ze hebben hem afgeknald!

van Geo Dat is toch wel wat cru gesteld.

Soigné Afgeknald als een hond, zeg ik u.

van Geo Dat kan wel zijn, maar u hoeft dat toch niet zo van de daken te schreeuwen.

Soigné Wie heeft dat geflikt?

van Geo U hebt het niet van mij, maar het was die consigliere, hoe heet-ie …

Soigné Galen! Die laffe hufter.

van Geo Hij vindt zelf ook dat hij deze keer te ver is gegaan.

Soigné Deze keer? Wat doet hij dan gewoonlijk? Brandmerken? Aan de vloer vastspijkeren? Teennagels uittrekken?

van Geo We hebben nu eenmaal met dat soort mensen te maken.

Soigné Jullie hebben ons aan dat soort mensen uitgeleverd.

van Geo We zullen eraan moeten wennen.

Soigné Dat de kogels ons om de oren vliegen? Dat de lijken uit de kasten vallen?

Nomott U hebt uw medewerker toch ook verlinkt, professor?

Soigné Ik deed mijn burgerplicht.

Nomott U hebt niet eerst met hem overlegd?

Soigné Hij rekende op mijn medewerking, ik was zogezegd geïncrimineerd.

Nomott Hij nam u in vertrouwen?

Soigné Ik ben toch zijn mentor, nietwaar.

Nomott Waarom wilde u eigenlijk niet met hem meewerken?

Soigné Het initiatief behoort uit te gaan van de superieur.

Nomott Hij was inmiddels zelf hoogleraar.

Soigné Ik heb tegen zijn benoeming geprotesteerd en hem de promotie ontraden.

Hij luisterde niet, en dit zijn de gevolgen.

Nomott U hebt het vertrouwen van Baan beschaamd, nota bene uw naaste medewerker.

Hoe kunnen wij u vertrouwen?

Soigné Mijn loyaliteit is boven alle twijfel verheven.

Nomott Wie gaat het werk nu doen?

Soigné Ze staan te trappelen om te beginnen, vers van het science park, tuk op een laag onderbetaald baantje.

Nomott U trekt zich niet terug?

Soigné Twee jaar voor mijn emeritaat?

Nomott Dat is de moeite niet.

van Geo Niemand is onmisbaar, naar het blijkt.

Soigné Baan was onmisbaar.

Wat weten zulke kleuters nou? Die komen van de universiteit, die hebben nog nooit een boek gelezen, de woorden logica en fysica kunnen ze amper spellen.

Baan dacht na.

van Geo Wat hem fataal is geworden.

Soigné Hem eronder houden, kleineren, brodeloos maken, zijn vrouw wegtreiteren, zijn kind van een toekomst beroven, oké, maar hem doodschieten!

Ik heb er geen goed woord voor over.

van Geo U ziet het te beperkt.

Nomott De voorbeeld functie moet niet worden onderschat.

Soigné Voorbeeld! Voor wie?

van Geo Luitjes die hun plaats niet kennen.

Nomott Die hun superieuren voor de voeten lopen.

van Geo Die met een verkeerde instelling aan hun loopbaan beginnen.

Nomott Van A naar B en zo gauw mogelijk terug.

van Geo Zodat ze weten aan welke kant hun boterham gesmeerd is.

van Geo Die zich niet onder valse voorwendselen omhoog werken en vervolgens de zaak waar wij voor staan verlinken.

Soigné Mag ik misschien informeren welke zaak dat is?

van Geo Misdaad, terrorisme, afwijkend gedrag, onfatsoenlijke mensen, asocialen, lui van de softe sector, reli-freaks, kortom, zo ongeveer alles en iedereen vormt een bedreiging voor de rechtstaat, en die moet koste wat het kost worden beschermd.

Soigné Naar het blijkt, als een of andere gek met een schietijzer rondloopt en straffeloos een onschuldige burger mag afknallen.

Nomott U bent niet blij dat u van hem af bent?

Soigné Ja, natuurlijk wel, maar ik kende hem persoonlijk en dus ervaar ik het ook als een bedreiging aan mijn eigen persoon.

van Geo Dan zijn we waar we wezen moeten.

Nomott Wanneer is de uitvaart?

van Geo Over, eh, een klein uurtje.

Nomott Dan komen we nog net op tijd.

Soigné De weduwe, oh, en het kind! Kunnen we die onder ogen komen?

Nomott De weduwe trekt een aardig pensioentje.

van Geo Uit de staatsruif, begrijpt u wel?